Hoe veelzijdig is het doomgenre eigenlijk? Welke kanten kun je op als je Black Sabbath als startpunt neemt? Want met die mannen is het natuurlijk begonnen, of vooral: met de riffs van Tony Iommi. En als je het over riffs hebt kom je automatisch uit bij het beest Sunn o))), het olijke, in monnikspijen gehulde tweetal dat een voorliefde heeft voor dieper dan diepe en laaangzaaaame riffs die zo traag zijn dat ze uiteindelijk een voortdenderende, allesvermalende drone worden. Dat was op eerdere platen al zo, dat was en is live zeker zo, en zo begint nieuweling Monoliths & Dimensions dus ook: dikke, inktzwarte riffs, onheilspellend tot in het kwadraat. Geen drums, alleen overstuurde gitaar. Behoorlijk indrukwekkend, maar zo kennen we de band al een tijdje, dus verrassend is anders. Die verrassing komt er echter wel degelijk, want verderop komt Attila Csihar (Mayhem) langs om afwisselend in het Engels en Hongaars een angstwekkende voordracht te houden; en langzamerhand komen trombones, strijkers en allerhande andere instrumenten om de hoek waardoor eerste nummer “Agharta” eindigt op nogal vervreemdende, avantgardistische wijze. Minstens even bijzonder is tweede track “Big Church”, die begint met dissonante vrouwenkoorzang a la John Zorn, als perfect tegenwicht voor de monolitische riffs. Niet bepaald je archetypische doomplaat, maar Sunn o))) is nooit de band geweest die aan de stereotypen heeft voldaan. Het lekkerst wordt bewaard voor het laatst: in “Alice” wordt de drone bijna ambientesk, zwellen de gitaren langzaam aan, maar worden ze uiteindelijk helemaal overgenomen door trombones, klarinetten, strijkers en wat dies meer zij, en wordt er voor het eerst in de Sunn o))) geschiedenis wat licht doorgelaten; muzikaal zijn Miles Davis (In A Silent Way) en Talk Talk (Laughing Stock) dan plots niet heel ver meer weg. Indrukwekkend.
Bij Om gaat het er heel anders aan toe. Voortgekomen uit de legendarische stonermetalgroep Sleep (de gitarist startte High On Fire, de bassist en drummer gingen door met Om), klinkt het bas-en-drums duo eigenlijk als een kruising tussen vroege Black Sabbath en Pink Floyd anno ‘Set Controls For the Heart Of The Sun’. Niet verkeerd, bij vlagen zelfs bijzonder geniaal en hypnotiserend – ga maar eens op zoek naar het nummer “At Giza” van Conference of the Birds. Helaas betekent het gitaarloze geluid ook dat het snel eenzijdig kan worden. Dat compenseerden ze met bijzonder goed samenspel zonder egotripperij; alles in dienst van de groove en psychedelische atmosfeer. Echter, drummer Chris Haikus is vorig jaar gestopt, en hij is op God is Good vervangen door Emil Amos (Grails). Zeer goede drummer, daar niet van, maar wel eentje die het niet kan laten om zijn technische kunnen te etaleren. En dus lardeert hij de (bedoeld) monotone bas- en zanglijnen van Al Cisneros met lekkere fills en heerlijke breaks. Maar ze slaan als een tang op een varken, want de sfeer wordt totaal verpest. Weg hypnose, weg bedwelming. Daar kunnen zelfs mooie sitar- en dwarsfluittoevoegingen niets meer aan veranderen. Heel jammer.
Paradise Lost is natuurlijk doom van een meer traditionele soort, hoewel de weg die de band de afgelopen 19 jaar heeft bewandeld nou niet bepaald voor de hand liggend is geweest. Ga maar na: debuteren met doom/deathmetal van het bruutste soort, daarna eigenhandig gothic metal uitvinden, om via synths en elektronica uit te komen bij nogal door Depeche Mode en Sisters of Mercy beïnvloede doompop. Hoewel ze nog nooit een slechte plaat hebben gemaakt (Host is een miskende klassieker) hebben ze veel kritiek gekregen op de metalloze koers, en de laatste paar platen is de doom metal steeds sterker teruggekomen. Nu, op album nummer twaalf Faith Divides us – Death Unites Us, is de cirkel rond en heeft Paradise Lost een geluid dat sterk doet denken aan Icon, Draconian Times en Shades of God; zware, gotisch getinte doom metal, maar dan wel met dat catchy poprandje dat ze in de loop van de tijd zo overtuigend hebben ontwikkeld. Met dank trouwens aan zanger Nick Holmes, ooit wellicht de beste grunter uit de scene, nu een overtuigende zanger die makkelijk kan wisselen tussen bijna-grunts en een clean en aangenaam Dave Gahan-meets-James Hetfield-stemgeluid. Tel daarbij de immer melancholiek wenende gitaarlijnen van Greg Macintosh op, en het kan niet anders gezegd worden dat ook album nummer twaalf weer erg geslaagd is. Dat doen maar weinig bands na.
Het meest naargeestige heb ik bewaard voor het laatst, en ik daag iedereen uit met iets naargeestigers aan te komen. Gaat niet lukken. Khanate staat dan wel te boek als doom metal, maar wat het inmiddels ontbonden viertal hier laat horen is zoveel meer: drones, ambient, vrije improvisatie, geluidssculpturen, noise, avantgarde. Vergeet songstructuur, vergeet riffs, vergeet ritme, vergeet zanglijnen; dat zul je allemaal bij Khanate niet vinden. Voor de volledigheid: de band is opgebouwd uit (ex)leden van Sunn o))), Blind Idiot God, OLD, Thorr’s Hammer en Burning Witch, en dat waren ook al geen vrolijke mennekes. De titelloze eersteling was met enige fantasie nog wel als doom metal te betitelen, maar alles wat daarna kwam werd moeilijker, zwaarder, vrijer. De vier lange nummers op Clean Hands Go Foul zijn volledig opgebouwd uit improvisaties rondom de sessies van hun EP Capture and Release, improvisaties die nog veel verder gaan dan die EP of het monumentale Things Viral. Naargeestig tot de tiende macht, compleet nihilistisch, niets doet er meer toe. Een drummer die als een volleerd freejazz-drummer alleen voor texturen zorgt, een bassist en gitarist die elkaar naar de kroon steken in hun zoektocht naar feedback en dissonantie, en dan een zanger die zo getormenteerd klinkt dat je hem voor eeuwig in een gesloten inrichting wil laten opsluiten. Nee, aangenaam luisteren is er niet bij, maar dit gaat dan ook verder dan lekker een plaatje opzetten; Khanate is een loutering zonder gelijke, een bewijs dat als de creativiteit de vrije hand wordt gegeven genres geen enkele beperking meer opwerpen, ook al kun je dan uitkomen op plaatsen die je nooit bewust durfde te bezoeken.
mij=Southern Lord / Konkurrent & Drag City / Konkurrent & Century Media / EMI & Hydra Head / Conspiracy